Hệ lụy của KOL trong giới sách thế giới

Mới đây, cây viết Katy Waldman của tờ The New Yorker đã xuất bản một bài viết dài về việc tác giả tiểu thuyết lãng mạn người Mỹ Tracy Wolff bị kiện vì vi phạm bản quyền.

Waldman đã tìm hiểu góc nhìn của Lynne Freeman, người nói rằng loạt truyện Crave của Wolff có rất nhiều điểm tương đồng với tiểu thuyết chưa xuất bản của bà. Freeman đã tiến hành khởi kiện Wolff vào đầu năm 2022, đồng thời, còn nhắm vào cả nhà xuất bản loạt truyện Crave và Universal Studios, đơn vị đã mua bản quyền bộ phim.

Trong khi chi tiết vụ bê bối viết lách này là một vở kịch tuyệt vời, khi khán giả phải lắng nghe và theo dõi cả hai bên cùng những lập luận của họ để quyết định ai là người nói sự thật (nhiều nhất), thì Waldman tập trung hơn vào một khía cạnh khác, quy trình ra đời một cuốn sách hiện nay, hay còn được gọi là "đóng gói" sách.

Waldman giải thích: “Nhà xuất bản sẽ giao cho các nhóm nhà văn và biên tập viên sáng tạo ra tác phẩm, được cho là theo yêu cầu của một khách hàng bên ngoài, với những yêu cầu cụ thể, ví dụ "tiên nữ" hoặc "tình cảm lãng mạn trong bộ môn khúc côn cầu". Thông thường, những nhà văn trên chỉ nhận được một khoản phí cố định cho tác phẩm của họ ("làm việc theo hợp đồng"), ký chuyển nhượng quyền sở hữu trí tuệ của họ và không được hưởng tiền bản quyền".

"Trên thực tế, các đầu sách đóng sẵn này là lựa chọn tương đối an toàn cho các nhà xuất bản, mang lại sự linh hoạt và khả năng phản ứng với những thay đổi tinh tế trong nhu cầu thị trường. Tuy nhiên, nhiều nhà xuất bản muốn tránh công khai việc này để có thể thu hút các tác giả uy tín và tránh các cáo buộc về hợp đồng bóc lột”.

Nhà xuất bản cuốn Crave của Wolff nói với Waldman rằng họ "thường tập trung làm việc với các tác giả ở giai đoạn lên ý tưởng để đưa ra những ý tưởng mới một cách tự nhiên", và cho biết những cuốn sách như vậy là "một dự án hợp tác"... Với cuốn sách của Wolff, nhà văn này cũng được hỗ trợ như vậy trong việc viết cốt truyện chính, địa điểm, nhân vật và cảnh, và nhà xuất bản cũng tích cực tham gia vào quá trình biên tập và viết".

Nhà xuất bản trên cũng chia sẻ về sự phổ biến của quá trình này ở những nhà xuất bản lớn: “Họ cũng làm như vậy, chỉ là chúng tôi quá thành công thôi”.

Vậy việc “đóng gói sẵn” sách như vậy phổ biến đến mức nào? Nó không chỉ ảnh hưởng đến tiểu thuyết thuộc một số thể loại nhất định mà còn ảnh hưởng ra sao đến tiểu thuyết nói chung?

Giám đốc xuất bản tại Penguin Random House Australia, Justin Ractliffe, năm năm trước đây đã được hỏi về vấn đề đạo đức của những cuốn sách được “đóng gói sẵn” như vậy, dựa trên điều nhà xuất bản nghĩ rằng họ có thể bán được?

Sức ảnh hưởng của KOL và công chúng

Lấy ví dụ từ cách McDonald “nhận thấy nhiều bài đăng từ khách hàng về việc họ thích chấm bánh táo vào kem McFlurry, vì vậy nhãn hàng đã kết hợp cả hai và bánh táo kem McFlurry ra đời”, Ractliffe kết luận một cách đắc thắng: “Ngoài việc dựa vào đánh giá của riêng mình, các nhà xuất bản đang chủ động tham gia vào việc theo dõi xu hướng để đưa ra ý tưởng cho sách, xác định, nắm bắt và tận dụng các làn sóng văn hóa trước khi chúng thay đổi”.

Mike Shatzkin, một cố vấn xuất bản hàng đầu tại Australia cũng từng nói: "Việc học hỏi từ các cuộc thảo luận đang diễn ra để tìm ra hướng xuất bản một cuốn sách là điều hợp lý”.

Vào năm 2023, có vẻ như ông Shatzkin đã tham gia vào quá trình phát triển đó khi ông viết trên blog The Idea Logical Company về một mô hình xuất bản mới do Bindery Books tiên phong. Mô hình này khắc phục “khuyết điểm về mặt cấu trúc” của hoạt động xuất bản hiện tại khi họ không chủ động tìm, quảng bá và trả tiền cho những người có sức ảnh hưởng (KOL).

Theo Shatzkin, Bindery Books sẽ thông qua KOL để khuyến nghị lượng người theo dõi đông đảo của họ đăng ký sử dụng dịch vụ, tiếp cận tác phẩm của nhà xuất bản, mời các KOL tham gia quá trình xuất bản, khuyến khích họ làm việc với các tác giả khi muốn ra mắt sách. “Các KOL sẽ nhận được 25% doanh thu cho những cuốn sách họ tham gia xuất bản. Người viết thực sự nhận được 50%. Bindery sẽ nhận 25% còn lại”, Shatzkin cho biết.

Theo luận điểm của ông Shatzkin, cách tiếp cận mới sẽ phá vỡ mô hình xuất bản cũ kỹ, nơi quá trình xuất bản một cuốn sách tương đối khó đoán, chậm chạp và đôi khi phải đến sau khi tác giả qua đời thì ảnh hưởng của cuốn sách mới được đánh giá đầy đủ.

Các nhà xuất bản lớn cũng đang dần nhận thấy điều này và tìm cách khai thác vai trò của các KOL. Hiện Penguin Random House Australia có một phòng xuất bản thí nghiệm chuyên làm việc với các KOL để tạo ra tác phẩm phi hư cấu có tiềm năng thương mại. Một thành công của họ là cuốn sách ăn khách năm 2024 Bake with Brooki, một chủ tiệm bánh có vài triệu người theo dõi trên mạng xã hội.

Vấn đề đạo đức và pháp lý

Nhưng khi những vụ việc tương tự Tracy Wolff xuất hiện, thì nhiều câu hỏi được đặt ra về giá trị của sáng tạo theo yêu cầu và cách xuất bản như vậy có thể nuôi dưỡng một môi trường văn học thiếu đạo đức và không chắn chắn về pháp lý.

Trong khi sự hâm mộ của độc giả với các tác phẩm cũng phần nào bị thao túng tâm lý bằng cách giới thiệu các sự kiện hóa trang nhân vật, đưa ra các sản phẩm hoặc dịch vụ độc quyền, đăng bài trên mạng xã hội để thu hút độc giả thảo luận về những chi tiết trong sách, thì giới nhà văn cũng không phải là bên được hưởng lợi hoàn toàn. Chỉ có một số nhà văn ghi nhận sự thành công nhờ cách tiếp cận mới này, tuy nhiên, việc chạy theo xu hướng cũng phần nào khiến họ đi vào lối mòn sáng tác.

Trong các tiểu thuyết dành cho nữ giới, những khuôn mẫu sáo rỗng về nhân vật nữ mạnh mẽ yêu những người đàn ông xấu và có quan hệ tình dục nóng bỏng vẫn rất phổ biến. Không có giá trị mới nào được phát triển trong những cuốn tiểu thuyết này, ngoài việc định hình các hệ thống giá trị đã có từ lâu.

Những cuộc tranh luận sôi nổi về sự im lặng hoặc có tiếng nói không đáng kể của giới phê bình trước xu hướng xuất bản mới, điều góp phần gây ra tình trạng thiếu trách nhiệm nguy hiểm trong sản xuất văn hóa, có thể sẽ còn tiếp tục trong một thời gian dài.