Bức tranh đa diện về giới làm sách tại Việt Nam

Cơ duyên khởi nguồn Lạc vào cõi sách khá tình cờ - như lời tác giả chia sẻ trong phần “Mấy lời thưa”: Tháng 4 năm Quý Mão (2023), một cuộc họp mặt thân tình của Ban liên lạc Những cựu binh làm sách phía Nam tại Đường sách TP Hồ Chí Minh đã nhóm lên ý tưởng “mỗi người kể một chút” về đời sách của mình.

Từ đó, Lê Huy Hòa - người từng là Giám đốc, Tổng biên tập NXB Lao Động, người có hơn 40 năm gắn bó với nghề xuất bản - bắt đầu gom góp lại những bài viết cũ và mới, những bài bạn bè viết về mình và những bài ông từng giới thiệu sách cho bạn văn, để hình thành một bộ sách dung dị mà đầy ắp xúc cảm.

Song nếu chỉ là một cuốn sách của một người viết về mình, có lẽ Lạc vào cõi sách đã không tạo nên tiếng vang. Giá trị lớn nhất của bộ sách là ở chỗ: từ câu chuyện của một người làm sách, ta thấy được diện mạo một thời, chân dung một thế hệ, và hành trình lặng lẽ nhưng không kém phần oanh liệt của những trí thức sống chết với nghề xuất bản, những người đi khai mở và truyền bá tri thức.

Bộ sách Lạc vào cõi sách. Ảnh: Nhà xuất bản Thế giới.

Tập 1 và 2 của Lạc vào cõi sách dựng nên bức tranh đa diện về giới làm sách, viết sách, in sách và phát hành sách qua nhiều giai đoạn lịch sử, từ thời bao cấp tới thời kỳ đổi mới và hội nhập. Hơn 30 nhân vật được khắc họa trong sách - từ các nhà văn, nhà nghiên cứu, dịch giả, họa sĩ, cho đến nhà phát hành, doanh nhân văn hóa - đều hiện lên với “thần thái riêng” qua con mắt yêu nghề và đầy trân trọng của tác giả.

Bộ sách được chia làm ba phần, tương ứng với ba “mạch nguồn” của đời viết và đời làm sách:

Phần 1 là những bài chân dung do chính Lê Huy Hòa viết về đồng nghiệp, bạn văn, người thân trong giới làm sách. Mỗi bài viết như một nén nhang tri ân những người từng chung vai gánh vác nghề “gieo chữ”, từ đồng đội cũ đến cộng sự mới.

Phần 2 là tuyển tập các lời giới thiệu sách mà tác giả từng viết - cho nhiều cuốn sách thuộc các lĩnh vực lịch sử, khoa học, giáo dục, văn học… Đây là phần thể hiện rõ nhất vốn sống, tri thức liên ngành và khả năng truyền cảm hứng qua ngôn từ của một người từng là biên tập viên kỳ cựu.

Phần 3 là những bài viết của bạn bè, đồng nghiệp viết về tác giả. Qua những trang này, độc giả sẽ hiểu thêm về một Lê Huy Hòa từng xông pha biên tập, từng nâng niu từng bản thảo, từng trăn trở để mỗi cuốn sách ra đời không chỉ đẹp về hình thức mà còn giàu giá trị học thuật, nhân văn.

Điểm đặc biệt ở cách viết của Lê Huy Hòa là không tô vẽ mà để nhân vật tự hiện lên qua những khoảnh khắc đời thực, những mẩu chuyện bên lề, và những đóng góp lặng lẽ nhưng bền bỉ. “Ông viết về ai cũng có sự nghiên cứu, tìm hiểu kĩ lưỡng và sự trân trọng, đồng cảm hết mình”, nhà văn Vũ Thị Hồng đã nhận định như vậy.

Lê Huy Hòa từng viết: “Làm sách là nghề chơi cũng lắm công phu. Nhưng nếu không có đam mê và dâng hiến, chẳng ai đủ can đảm đi đến cuối con đường".

Và quả thực, nếu không yêu, không kiên định, không “vịn vào sách mà sống” (như ông từng tâm sự), làm sao có thể đi qua bao thời đoạn đầy biến động của ngành xuất bản - nơi mà có lúc nhuận bút “rẻ như bèo”, sách in ra không có ai phát hành, và người làm sách thì phải “sống dở, chết dở” giữa ngã ba thị trường - lý tưởng?

Cũng vì thế, Lạc vào cõi sách không chỉ là hồi ức cá nhân, mà còn là tiếng nói chung của một thế hệ - những người lặng lẽ khai sáng bằng chữ, bền bỉ níu giữ giá trị tinh thần giữa đời sống xô bồ, bon chen.