Thông qua Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi): Bước ngoặt lịch sử vận hành mô hình chính quyền 2 cấp

Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) thể hiện tư duy đổi mới nhằm hướng đến quản trị địa phương hiện đại, kiến tạo phát triển, tháo gỡ "điểm nghẽn", khơi thông nguồn lực đáp ứng mục tiêu tăng trưởng nhanh, bền vững của các địa phương nói riêng và cả nước nói chung trong kỷ nguyên mới của đất nước.

Việc xây dựng Luật này còn mang ý nghĩa lịch sử rất lớn, tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương theo mô hình chính quyền địa phương 02 cấp lần đầu tiên được tổ chức ở nước ta.

Trước đó, trình bày báo cáo tiếp thu, chỉnh lý và hoàn thiện dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương sửa đổi, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, dự thảo Luật xác lập mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp (cấp tỉnh và cấp xã) thống nhất trong cả nước, phân định rõ nhiệm vụ, thẩm quyền và cơ cấu tổ chức bộ máy của từng cấp chính quyền; thiết lập cơ sở pháp lý đầy đủ cho mô hình chính quyền địa phương ở đặc khu.

Đồng thời, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Chính phủ đã chỉnh lý, bổ sung các quy định về đơn vị hành chính (ĐVHC), nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương bảo đảm tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, phục vụ Nhân dân tốt hơn, thực hiện triệt để nguyên tắc "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm", phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương.

Bước cải cách mạnh mẽ, đề cao trách nhiệm của người đứng đầu

Về phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp, ủy quyền, để thể chế hóa các quan điểm, chỉ đạo của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, dự thảo Luật đã hoàn thiện các nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp giữa Trung ương với chính quyền địa phương, giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh với chính quyền địa phương cấp xã một cách khoa học, đồng bộ, thống nhất; phân định rõ thẩm quyền giữa tập thể UBND và cá nhân Chủ tịch UBND, tạo điều kiện thực hiện cơ chế điều hành linh hoạt, hiệu quả, khuyến khích tính chủ động, sáng tạo của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương. 

Đồng thời, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Chính phủ đã chỉnh lý, bổ sung hoàn thiện các quy định về phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp và ủy quyền, cụ thể là: Bổ sung chủ thể phân cấp là HĐND và Chủ tịch UBND cấp tỉnh; bổ sung cơ chế theo dõi, đánh giá và giám sát để điều chỉnh kịp thời các nội dung phân quyền, phân cấp; trao quyền cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh trực tiếp chỉ đạo, điều hành việc giải quyết những vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính khác thuộc cấp mình và của UBND, Chủ tịch UBND cấp xã, không để việc giải quyết công việc, thủ tục hành chính đối với người dân, doanh nghiệp bị đình trệ, ùn tắc, kém hiệu quả.

Về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương, trên cơ sở các nguyên tắc phân định thẩm quyền, dự thảo Luật đã thiết kế lại toàn diện nhiệm vụ và quyền hạn của chính quyền địa phương 02 cấp (cấp tỉnh và cấp xã), bảo đảm phân định rõ, không trùng lắp, chồng chéo về nhiệm vụ, thẩm quyền của từng cấp chính quyền, phù hợp với mô hình quản trị địa phương hiện đại; đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để các luật chuyên ngành căn cứ vào các quy định của Luật này để quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã trong các lĩnh vực chuyên ngành. 

Tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Chính phủ đã rà soát, chỉnh lý các điều quy định về chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã như sau: Điều chỉnh một số nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cho Chủ tịch UBND (UBND tỉnh có 12 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn; Chủ tịch UBND tỉnh có 23 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn; UBND xã có 10 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn; Chủ tịch UBND xã có 17 nhóm nhiệm vụ, quyền hạn); Bổ sung quy định Chủ tịch UBND được quyết định các nhiệm vụ, quyền hạn của UBND (trừ những nội dung theo yêu cầu phải thảo luận tập thể UBND) và báo cáo UBND tại phiên họp UBND gần nhất.

"Đây là một bước cải cách mạnh mẽ nhằm đề cao trách nhiệm của người đứng đầu, tạo động lực đổi mới trong quản trị địa phương. Theo đó, các quy định này của Luật sẽ bảo đảm phát huy sự chủ động, sáng tạo, linh hoạt, nâng cao hơn trách nhiệm của Chủ tịch UBND, hiệu lực, hiệu quả điều hành, quản lý hành chính nhà nước ở địa phương phù hợp với yêu cầu thực tiễn", Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà nhấn mạnh.

Về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, dự thảo Luật đã kết hợp giữa kế thừa có chọn lọc và đổi mới nhằm hoàn thiện các quy định về tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương 02 cấp.

Đồng thời, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, Chính phủ đã tiếp tục chỉnh lý, hoàn thiện các nội dung này tại dự thảo Luật, cụ thể là: Quy định HĐND cấp xã có 02 Ban là Ban Kinh tế - Ngân sách và Ban Văn hóa - Xã hội; giữ nguyên số lượng đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã trong khung tối thiểu và tối đa (Riêng số lượng đại biểu HĐND của Thành phố Hồ Chí Minh và Thành phố Hà Nội có 125 đại biểu); quy định mang tính nguyên tắc trong dự thảo Luật "Chủ tịch, Phó Chủ tịch, Trưởng Ban, Phó Trưởng Ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã, Ủy viên của Ban của HĐND cấp tỉnh có thể là đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách" và giao "Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định cụ thể số lượng Phó Chủ tịch, Phó Trưởng Ban của HĐND cấp tỉnh, cấp xã, việc bố trí đại biểu HĐND cấp tỉnh, cấp xã hoạt động chuyên trách" để bảo đảm sự linh hoạt, phù hợp với thực tiễn của đất nước, của địa phương theo từng giai đoạn phát triển của đất nước hoặc khi có chủ trương, định hướng mới của cấp có thẩm quyền thì không phải sửa đổi, bổ sung các quy định này của Luật.

Bảo đảm chính quyền địa phương 2 cấp được vận hành thông suốt, hiệu quả từ 01/7/2025

Về giải quyết các vấn đề liên quan đến chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 03 cấp sang 02 cấp, Bộ trưởng Bộ Nội vụ nhấn mạnh, việc chuyển đổi từ mô hình chính quyền địa phương 03 cấp sang 02 cấp là một bước cải cách quan trọng và có tính chất lịch sử. Để đảm bảo sự liên tục, thông suốt và ổn định trong quá trình chuyển đổi này, dự thảo Luật đã quy định đầy đủ, bao quát và có tính đến các vấn đề có thể phát sinh trong thực tiễn, từ việc tổ chức bộ máy, nhân sự cho đến quy trình xử lý hành chính và cơ chế hoạt động. 

Đồng thời, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội và căn cứ Kết luận số 167-KL/TW ngày 13/6/2025 của Bộ Chính trị, Ban Bí thư, dự thảo Luật đã chỉnh lý, bổ sung các quy định như sau: Quy định chuyển tiếp đối với các phường thuộc thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và thành phố Đà Nẵng thực hiện mô hình chính quyền đô thị (hiện nay đang chỉ tổ chức UBND, không tổ chức HĐND) sang mô hình tổ chức cấp chính quyền địa phương (có đầy đủ HĐND và UBND) được vận hành thông suốt, hiệu quả kể từ ngày 01/7/2025;

Quy định chuyển tiếp trong việc bàn giao công việc, giải quyết hồ sơ, thủ tục hành chính từ chính quyền địa phương cấp huyện sau khi kết thúc hoạt động bảo đảm không làm gián đoạn công việc, không ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của xã hội, người dân, doanh nghiệp.

Đặc biệt, để kịp thời xử lý những tình huống phát sinh, đột xuất mà chưa có trong quy định của pháp luật, dự thảo Luật đã thiết lập cơ chế linh hoạt, chủ động theo hướng cho phép Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, HĐND, UBND cấp tỉnh có trách nhiệm xem xét, ban hành văn bản hoặc ủy quyền ban hành văn bản để giải quyết các vấn đề phát sinh khi tổ chức chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã theo quy định tại Luật này (nội dung này được quy định tại dự thảo Luật trên cơ sở kế thừa quy định tại Nghị quyết số 190/2025/QH15).