Báo chí Cách mạng Việt Nam: Một thế kỷ đồng hành cùng đất nước, vì đất nước

 Thưa ông, nhân dịp kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam, ông có thể chia sẻ cảm nghĩ của mình về chặng đường phát triển và những đóng góp nổi bật của báo chí nước nhà trong một thế kỷ qua?

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ: Một thế kỷ hình thành và phát triển là dấu mốc đặc biệt đối với nền báo chí cách mạng Việt Nam với sự ra đời của Báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập (21/6/1925). Tờ báo của 100 năm trước ấy đã góp phần quan trọng trong việc tuyên truyền, giáo dục, chuẩn bị chính trị, tư tưởng, nhận thức cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam mùa Xuân năm 1930.

Ngày 22/8/1926, báo Thanh niên (số 61) đăng bài chính luận Nguyễn Ái Quốc với bút danh "Diệu Hương" khẳng định: "Chỉ có thành lập một Đảng Cộng sản theo kiểu Bolshevik của Lenin thì cách mạng nước ta mới thành công". Tính đến ngày 14/2/1930, Thanh niên xuất bản được 208 số báo vừa là tài liệu học tập, vừa chuyển về nước để tuyên truyền. Những năm sau đó, Người chỉ đạo, viết bài hoặc cổ vũ cho các tờ báo cách mạng như Tạp chí Đỏ (9/8/1930), Tranh đấu (15/8/1930), Dân chúng (1939)… Năm 1941, ngay khi vừa người về nước, Người lập, chỉ đạo, viết bài cho các báo: Việt Nam Độc lập (1941), Cứu Quốc (1942), Cờ giải phóng (1942)... Đó là những tờ báo cách mạng ra đời trong 20 năm vận động cách mạng (1925-1945) để giác ngộ chính trị, tư tưởng, tổ chức và huấn luyện lực lượng cho cán bộ và nhân dân, từ ít thành nhiều, từ Việt Bắc lan dần ra cả nước, làm nên cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 vĩ đại, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, Nhà nước dân chủ, nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á.

Có thể nói, báo chí không chỉ là công cụ tuyên truyền mà còn là vũ khí tư tưởng sắc bén trong đấu tranh cách mạng, từ thời kỳ kháng chiến giành độc lập dân tộc, đến thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội, đổi mới, hội nhập và phát triển đất nước. Qua mỗi giai đoạn, báo chí đều phát huy vai trò định hướng dư luận, cổ vũ tinh thần yêu nước, bám sát hơi thở cuộc sống và phản biện xây dựng những vấn đề đặt ra trong thực tiễn.

Nhìn lại vai trò của báo chí trong tiến trình cách mạng và xây dựng đất nước, theo ông, điều gì đã tạo nên bản sắc riêng của nền báo chí cách mạng Việt Nam?

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ: Tôi cho rằng, bản sắc của nền báo chí cách mạng Việt Nam được định hình từ rất sớm, mang đậm tinh thần "vì dân, vì nước, vì độc lập dân tộc và Chủ nghĩa xã hội", gắn bó máu thịt với vận mệnh dân tộc và mang cả hơi thở thời đại. Đó là một nền báo chí chiến đấu, dấn thân, cống hiến, đặt lợi ích của đất nước, của nhân dân lên hàng đầu. Có thể nói, báo chí cách mạng của ta là một "nhân chứng sống" của lịch sử, là dòng chảy thông tin không ngừng nghỉ góp phần gìn giữ ký ức dân tộc, phản ánh tâm tư nguyện vọng của nhân dân và truyền cảm hứng về một Việt Nam kiên cường, dũng cảm, đổi mới và phát triển. Đó là đóng góp đặc biệt, mang dấu ấn không thể thay thế của nền báo chí cách mạng Việt Nam trong 100 năm qua. Chính yếu tố chính trị - tư tưởng ấy tạo nên đặc trưng riêng, không thể trộn lẫn với các nền báo chí thương mại, giải trí đơn thuần.

Chúng ta tự hào vì sự nghiệp cách mạng vĩ đại của ta đã hun đúc nên những cây bút lớn như Hồ Chí Minh, Trường Chinh, Huỳnh Thúc Kháng, Phan Đăng Lưu, Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Tố Hữu, Xuân Thuỷ, Hoàng Tùng, Lưu Quý Kỳ, Hồng Hà, Hà Đăng, Trần Lâm, Thép Mới, Đào Tùng, Hữu Thọ, Quang Đạm, Trần Công Mân, Trần Bạch Đằng, Nguyễn Thành Lê, Phan Quang, Huỳnh Văn Tiểng… Chúng ta ghi ơn hàng trăm nhà báo đã chiến đấu, hy sinh anh dũng trong tư thế của người chiến sĩ thời chống Pháp và chống Mỹ như Nam Cao, Trần Đăng, Thôi Hữu, Hoàng Lộc, Thâm Tâm, Hồng Nguyên, Nguyễn Thi, Nguyễn Mỹ, Lê Anh Xuân, Dương Thị Xuân Quý, Trương Thị Mai, Nguyễn Thị Thanh Xuân, Lương Nghĩa Dũng, Nguyễn Ngọc Tứ, Trần Viết Thuyên, Phạm Minh Tước, Trương Công Nghĩa,… và hàng trăm nhà báo - liệt sĩ khác.

Không chỉ trong đấu tranh cách mạng mà trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, báo chí cách mạng nước ta tiếp tục là ngọn cờ tư tưởng, là lực lượng xung kích trong tuyên truyền, cổ vũ phát triển kinh tế-xã hội, xây dựng văn hóa và con người, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, tăng cường quốc phòng, an ninh, mở rộng quan hệ đối ngoại và hợp tác quốc tế trên nhiều mặt. Coi trọng, bền bỉ nhiệm vụ "xây" và bản lĩnh, kiên quyết khi "chống": Xây các nhân tố mới, điển hình tiên tiến; kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, thói quan liêu, cửa quyền. Đó là đề cao tính đảng, tính nhân dân, tính khoa học, tính nhân văn; là thiên chức "phản ánh trung thực, chính xác" và "định hướng đúng đắn, xây dựng", giữa "nhiệt huyết với nghề, đạo đức nghề nghiệp" và "trách nhiệm chính trị, trách nhiệm xã hội, trách nhiệm công dân".

Báo chí đồng hành cùng đất nước

Ông có thể chia sẻ một vài ví dụ điển hình về cách báo chí đã góp phần dẫn dắt dư luận, đồng hành cùng Chính phủ trong giải quyết những vấn đề lớn của đất nước?

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ: Có rất nhiều ví dụ trong các thời kỳ khác nhau. Trong thời kỳ đổi mới, báo chí hưởng ứng "Những việc cần làm ngay" của tác giả NVL - Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh; là phản ánh, phân tích, định hướng nhân thức trước các khái niệm mới như "kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa", "hội nhập quốc tế". Là chủ trương của Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ về "chuyển đổi số", "chuyển đổi xanh", "chính phủ số", "công dân số", "tăng trưởng bền vững", là "không để ai bị bỏ lại phía sau", là "phong trào xóa đói, giảm nghèo", là phong trào "xóa nhà tranh tre, nhà dột nát"… Báo chí không chỉ truyên truyền chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước mà còn là nơi khơi dậy trí tuệ xã hội, tập hợp các ý kiến đa chiều, góp phần xây dựng, phản biện, hoàn thiện chính sách, thể chế.

Trong mấy năm qua, trước đại dịch COVID-19, vai trò của báo chí càng được thể hiện rõ nét. Các cơ quan báo chí đã cập nhật kịp thời thông tin, định hướng dư luận, phản bác tin giả, tạo sự đồng thuận xã hội trong các quyết sách phòng chống dịch. Báo chí là "tuyến đầu" song hành cùng Chính phủ, lực lượng y tế và các lực lượng khác góp phần kiểm soát tốt dịch bệnh, ổn định đời sống, phát triển sản xuất.

Trong công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí, báo chí đã dũng cảm điều tra, phát hiện, phản ánh nhiều vụ việc lớn, nghiêm trọng, tạo sức ép của báo chí và dư luận thúc đẩy xử lý kịp thời, nghiêm minh, giúp củng cố lòng tin của nhân dân vào quyết tâm chính trị của Đảng và Nhà nước.

Theo ông, báo chí hiện nay nên đóng vai trò như thế nào trong việc nâng cao "sức đề kháng thông tin" của xã hội trước làn sóng tin giả, thông tin xấu độc?

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ: "Sức đề kháng thông tin" là một khái niệm rất đáng quan tâm trong bối cảnh hiện nay khi mạng xã hội, nền tảng số phát triển mạnh mẽ, khiến ai cũng có thể là người truyền tin. Trong dòng chảy thông tin đa dạng và nhiều chiều ấy, báo chí chính thống phải là "pháo đài thông tin" nơi sản xuất và phân phối những nội dung đáng tin cậy, đúng đắn, kịp thời, có kiểm chứng.

Trước hết, báo chí phải giữ vững đạo đức nghề nghiệp, không vì chạy theo lượt xem, lượt tương tác mà đánh đổi tính chính xác, khách quan. Đồng thời, các cơ quan báo chí cần chủ động "đi trước một bước" trong việc xác minh, phản bác, giám định các thông tin sai lệch.

Mặt khác, để tăng cường sức đề kháng thông tin cho xã hội, cần đẩy mạnh giáo dục truyền thông trong cộng đồng, giúp người dân có kỹ năng phân biệt thật - giả, hiểu được nguồn gốc và động cơ thông tin. Báo chí đóng vai trò quan trọng trong công cuộc "khai dân trí" ấy, không chỉ cung cấp thông tin, mà còn giúp nâng cao trình độ thẩm định và phản xạ xã hội.

Tâm, tầm và bản lĩnh – giá trị cốt lõi của nghề báo

Thưa ông, trong bối cảnh công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) đang được ứng dụng ngày càng sâu rộng trong hoạt động báo chí - truyền thông, có ý kiến cho rằng AI có thể thay thế phóng viên trong nhiều công đoạn sản xuất tin bài, thậm chí viết báo tự động. Ông nghĩ gì về viễn cảnh này và đâu là giá trị cốt lõi mà người làm báo chuyên nghiệp không thể bị thay thế?

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ: AI thực sự đang thay đổi sâu sắc hoạt động báo chí từ việc tổng hợp dữ liệu, phân tích xu hướng đến tạo nội dung sơ cấp. Tuy nhiên, tôi cho rằng AI chỉ là công cụ hỗ trợ, không thể thay thế được vai trò con người trong những công đoạn mang tính tư duy phản biện, cảm xúc xã hội và phẩm chất nhân văn.

Giá trị cốt lõi của nghề báo là cái tâm, cái tầm và bản lĩnh của người làm báo. Một bài viết có thể do AI tổng hợp, nhưng chỉ con người mới có thể nhận biết bối cảnh, diễn biến tâm lý xã hội, thể hiện góc nhìn, lập luận, chất vấn, truyền cảm hứng hay kêu gọi hành động. Những yếu tố đó không thể được lập trình.

Tôi nghĩ trong thời đại số, người làm báo cần biết ứng dụng AI, làm chủ công nghệ, nhưng đồng thời phải giữ vững tinh thần nghề nghiệp, đạo đức báo chí và khả năng "giao cảm" với xã hội. Khi đó, báo chí sẽ không bị AI thay thế, mà ngược lại, sẽ sử dụng AI như một "trợ lý thông minh" để làm nghề hiệu quả hơn.

Nhìn về tương lai, ông kỳ vọng gì ở đội ngũ những người làm báo trẻ trong kỷ nguyên vươn mình của đất nước? Theo ông, cần những chính sách, cơ chế nào để báo chí - truyền thông thực sự trở thành một trong những trụ cột phát triển bền vững của quốc gia trong thời gian tới?

PGS.TS Nguyễn Thế Kỷ: Tôi đặt nhiều kỳ vọng vào lớp phóng viên, nhà báo trẻ hôm nay. Các bạn đang sống và làm việc trong một thời đại đầy biến động và cạnh tranh, nhưng cũng rất nhiều cơ hội để bứt phá. Trí tuệ, sự nhạy bén, tinh thần đổi mới và trách nhiệm xã hội sẽ là hành trang giúp thế hệ nhà báo mới góp phần định hình tương lai thông tin quốc gia.

Tôi mong các bạn không chỉ giỏi kỹ năng làm báo, mà còn phải là những công dân có trách nhiệm, biết gìn giữ lương tâm nghề nghiệp, dám nói sự thật, dám bảo vệ cái đúng, cái thiện. Làm báo thời nay không chỉ là đưa tin, mà còn là dẫn dắt tư duy xã hội, tham gia vào quá trình hoạch định chính sách công.

Về chính sách, Nhà nước cần có chiến lược dài hạn cho phát triển báo chí trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập quốc tế. Cần đầu tư nhiều hơn cho hạ tầng công nghệ, dữ liệu, đào tạo nguồn nhân lực báo chí - truyền thông chất lượng cao. Đồng thời, cơ chế quản lý báo chí cũng cần đổi mới, vừa đảm bảo định hướng chính trị, vừa tạo không gian sáng tạo, cạnh tranh lành mạnh.

Báo chí không thể đứng ngoài cuộc trong quá trình xây dựng quốc gia số, công dân số và xã hội số. Ngược lại, báo chí - truyền thông phải là một trong những trụ cột kiến tạo niềm tin xã hội, lan tỏa giá trị văn hóa Việt Nam, thúc đẩy phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên mới.

Xin trân trọng cảm ơn ông!