Bộ trưởng 26 tuổi được chọn vào Thường trực Bắc Bộ Phủ

Ông Cù Huy Cận (1919-2005) là một trong những chứng nhân đặc biệt của lịch sử. Ông cũng là người được giao nhiều trọng trách trong Chính phủ lâm thời: Bộ trưởng (trẻ nhất, khi mới 26 tuổi) không giữ Bộ nào trong Nội các quốc gia thống nhất - Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (Tuyên cáo 28/8/1945); Bộ trưởng Bộ Canh Nông (Hội đồng Chính phủ quyết định thành lập trong phiên họp ngày 14/11/1945); Bộ trưởng kiêm Thanh tra đặc biệt của Chính phủ Cách mạng lâm thời (tháng 12/1945)…

Chứng nhân đặc biệt của lịch sử

Trên trang nhất, Báo Quốc Hội số 12, ngày 2/1/1946, trong mục “Chúng tôi phỏng vấn” có phác họa đôi nét tiểu sử của ông Cù Huy Cận như sau: “Ông Cù Huy Cận [ứng cử Hà Đông] là một trong mười sáng lập đảng viên Dân chủ Đảng (trong Việt Minh). Đầu tháng tám 1945, ông làm đại biểu Dân chủ Đảng đi dự Quốc dân Đại Hội họp ở khu Giải phóng. Ông được toàn thể đại biểu bầu vào Ủy ban Dân tộc Giải phóng.

Trong Chính phủ lâm thời ông giữ chức Bộ trưởng bộ Canh Nông. Là một kỹ sư nông học nên khi bộ Canh Nông vừa thành lập, ông đã ấn định ngay một chương trình tăng gia sản xuất cấp tốc mà chúng ta đã thấy thực hiện khắp nơi. Ông Cù Huy Cận tức là thi sĩ Huy Cận”.

Trong thời gian giữ chức Bộ trưởng không giữ Bộ nào và Bộ trưởng Bộ Canh Nông, ông Cù Huy Cận đã tham gia nhiều sự kiện trọng đại của dân tộc. Ông cũng để lại nhiều dấu ấn và được Chủ tịch Hồ Minh tin tưởng giao cho nhiều nhiệm vụ quan trọng.

Dấu ấn đầu tiên phải kể đến là sau Quốc dân Đại hội Tân Trào, ông được Bác Hồ cử tham gia đoàn đại biểu ba người gồm Trần Huy Liệu (trưởng đoàn), Nguyễn Lương Bằng và Cù Huy Cận thay mặt cho Chính phủ lâm thời vào Huế nhận sự thoái vị của vua Bảo Đại.

Trong cuốn Hồi ký song đôi, ông Cù Huy Cận đã có những trang viết rất sống động kể lại hành trình đi vào Huế thực hiện nhiệm vụ, đặc biệt là miêu tả thần sắc, cũng như thái độ của vua Bảo trong giờ phút đọc Tuyên bố thoái vị và trao ấn kiếm.

Theo miêu tả của ông, khi đọc bản Tuyên bố thoái vị “vua đọc lẩm bẩm không rõ lời, có lẽ một phần vì ông ta bị xúc động trong giờ phút đặc biệt ấy và một phần vì ông ta không quen nói tiếng Việt hàng ngày”.

Huy Cận cũng cho biết thái độ lúng túng của cựu Hoàng vừa phế truất, sau khi ông ta trao quốc ấn bằng vàng, đúc từ đời Minh Mạng, nặng gần 10 kg và quốc kiếm, vỏ bằng vàng nạm ngọc nhưng lưỡi đã gỉ cho đại diện Chính phủ lâm thời: “Có một phút ngỡ ngàng cho vua Bảo Đại. Ông ta lúng túng, không biết làm gì, nói gì. Một lúc sau, ông ta nói: “Bây giờ tôi được làm dân của nước độc lập. Xin đoàn đại biểu Chính phủ cho tôi một vật gì làm kỷ niệm giờ phút này!”.

Sau khi trao đổi ý kiến với ông Trần Huy Liệu, ông Nguyễn Lương Bằng, Huy Cận lấy một huy hiệu cờ đỏ sao vàng (mà Ủy ban Nhân dân cách mạng Huế đã gài vào áo các thành viên trong đoàn) gài cho vua Bảo Đại và đề nghị đồng bào hoan nghênh người công dân Vĩnh Thụy.

Thường trực Bắc Bộ Phủ

Dấu ấn thứ hai là ông Cù Huy Cận tiếp chuyện hoàng thân Suphanuvông để thực hiện việc giúp đỡ Lào.

Trong cuốn Hồi ký song đôi, Huy Cận cho biết Hội đồng Chính phủ họp ngày 15/9/1945 bàn rất nhiều việc hệ trọng. Trong phiên họp này Huy Cận báo cáo là đã tiếp chuyện hoàng thân Suphanuvông và hoàng thân yêu cầu mấy điều.

1. Chính phủ Việt Nam tuyên bố không có tham vọng gì về lãnh thổ Lào. Hội đồng tán thành.

2. Việt Nam sẽ giúp Lào về binh bị và giúp bí mật để dân Lào không ngộ nhận và để khỏi có khó khăn do Chính phủ Việt Nam về mặt quốc tế. Hội đồng tán thành. Bộ Quốc phòng sẽ xem xét việc này và bàn với ông Suphanuvông.

3. Chính phủ Việt Nam cho biết tình hình quốc tế hàng ngày để ông có đủ tài liệu và hành động thuận lợi.

Ông Cận sẽ gặp ông Suphanuvông để truyền đạt những điều trên.

Dấu ấn thứ ba là ông Cù Huy Cận được Chủ tịch Hồ Chí Minh duyệt vào tổ Thường trực Bắc Bộ Phủ. Trong sách Hồi ký song đôi, Huy Cận cho biết, từ ngày thành lập Chính phủ cho đến ngày Toàn quốc kháng chiến (19/12/1946) có một tổ chức thường trực ở Bắc Bộ Phủ (tổ gồm 5 người, được Hồ Chủ tịch duyệt). Năm người trong tổ là các ông: Võ Nguyên Giáp, Hoàng Văn Thái, Khuất Duy Tiến, Hoàng Hữu Nam và Cù Huy Cận. Năm người luân phiên thay nhau trực đêm tại Bắc Bộ Phủ, thường là hai người trực đêm, cũng có khi bận thì một người.

Mấy tháng đầu, ông Cù Huy Cận vừa làm việc ở Bộ Canh Nông, buổi chiều đến làm việc với Hồ Chủ tịch (như là thư ký riêng), ban đêm thì trực ở Bắc Bộ Phủ. Tình hình căng thẳng ngay từ những ngày đầu của cách mạng. Thực dân Pháp, nhóm bám theo quân đội Tưởng Giới Thạch và mọi loại phản động luôn luôn tìm cách phá, thậm chí lật đổ chính quyền cách mạng. Họ hoạt động riêng rẽ, nhưng cũng có khi liên kết với nhau để phá ta. Vì vậy, việc trực đêm ở Bắc Bộ Phủ cũng rất căng thẳng.

Theo ông Cù Huy Cận, luôn luôn có điện thoại gọi, khi thì cơ quan an ninh, khi thì Ủy ban hành chính Hà Nội, khi thì ban liên kiểm Việt Pháp, khi thì Ủy ban thành phố Hải Phòng... Điện thoại để báo cáo tình hình, cũng có khi để xin chỉ thị của Hồ Chủ tịch, và cũng thường khi là hỏi tình hình ở Hà Nội, ở Bắc Bộ Phủ có diễn biến gì không. Lúc bấy giờ mọi cơ quan, nhất là những đồng chí chủ chốt, đều cảnh giác cao độ và làm việc gần như không kể ngày đêm…

Sau khi Chính phủ lâm thời hoàn thành sứ mệnh lịch sử, ông Cù Huy Cận tiếp tục được cử vào những vị trí chủ chốt trong bộ máy Chính phủ, từ tháng 3/1946-1954: Chánh Văn phòng Bộ Nội vụ, Thứ trưởng Bộ Nội vụ, Tổng thư ký Hội đồng Chính phủ; từ 1955-1984: Thứ trưởng Bộ Văn hóa. Ngoài ra, ông còn là đại biểu Quốc hội các khóa I (1946-1960), khóa II (1960-1964), khóa VII (1981-1987)…