Yêu cầu cấp thiết về một hệ thống pháp luật năng động, thích ứng

Dự thảo Nghị quyết về cơ chế xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật đã được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận kỹ lưỡng, và theo dự kiến sẽ được Quốc hội thảo luận tại hội trường hôm nay thể hiện bước đột phá trong tư duy lập pháp.

Với tinh thần “lấy thực tiễn làm thước đo”, dự thảo Nghị quyết về cơ chế xử lý khó khăn, vướng mắc do quy định pháp luật hứa hẹn khơi thông các điểm nghẽn thể chế, biến pháp luật thành đòn bẩy thúc đẩy tăng trưởng kinh tế-xã hội.

Dự thảo Nghị quyết lần này đề xuất một cơ chế mang tính đột phá: cho phép Chính phủ hoặc Ủy ban Thường vụ Quốc hội “tạm điều chỉnh” một số quy định pháp luật trong giai đoạn 2025-2027. Đây không chỉ là một giải pháp kỹ thuật lập pháp mà là một bước đi cải cách thể chế sâu rộng, chuyển từ cách tiếp cận bị động, cứng nhắc sang chủ động, linh hoạt.

Bộ tiêu chí nhận diện vướng mắc được đưa ra trong dự thảo bao gồm: mâu thuẫn, chồng chéo giữa các văn bản pháp luật; hoặc quy định không rõ ràng, gây khó khăn trong áp dụng; hoặc tạo gánh nặng chi phí, kìm hãm sáng tạo và đổi mới. Đặc biệt, đề xuất bổ sung tiêu chí “thiếu quy định điều chỉnh” như đánh giá của nhiều đại biểu Quốc hội, đã trực tiếp giải quyết những “lỗ hổng pháp lý” vốn tạo ra nhiều rào cản ở nhiều lĩnh vực từ kinh tế số đến các mô hình kinh doanh mới.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng và một số đại biểu đánh giá cao bộ tiêu chí này, nhưng cũng lưu ý rằng các khái niệm như “gánh nặng chi phí” hay “hạn chế đổi mới sáng tạo” cần được định lượng hoặc định tính rõ ràng hơn để tránh vận dụng chủ quan. Cơ quan thẩm tra đề xuất bổ sung nguyên tắc “hợp hiến, thống nhất hệ thống pháp luật” để các điều chỉnh không làm phát sinh mâu thuẫn mới.

Một trong những điểm sáng của dự thảo là cơ chế phân quyền rõ ràng, Chính phủ chỉ được phép tạm điều chỉnh các quy định do mình trình; các văn bản do cơ quan khác trình sẽ thuộc thẩm quyền của Ủy ban Thường vụ Quốc hội. Những nội dung liên quan Hiến pháp, quyền con người, hình sự, tư pháp sẽ không được điều chỉnh bằng nghị quyết mà phải tuân thủ quy trình sửa luật đầy đủ.

Tại các phiên họp gần đây, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã đưa ra thông điệp mạnh mẽ: “Xác định kỹ vướng mắc chỗ nào, ở đâu, do ai thì chúng ta mới có thể tháo gỡ được”. Chủ tịch Quốc hội yêu cầu Bộ Tư pháp, với vai trò “người gác cổng” của hệ thống pháp luật, rà soát kỹ lưỡng, không bỏ sót bất kỳ yếu tố nào gây bất cập hoặc chồng chéo.

Chủ tịch Quốc hội yêu cầu việc lấy ý kiến doanh nghiệp, người dân và bảo đảm tính minh bạch, không mâu thuẫn với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Có thể nhìn nhận rằng, dù là một văn bản có thời hạn đến ngày 28/2/2027, dự thảo nghị quyết này không chỉ mang ý nghĩa ngắn hạn mà còn định hướng cuộc cách mạng thể chế dài hơi. Việc cho phép tạm điều chỉnh một số quy định pháp luật đã chứng tỏ một cơ chế “ứng xử linh hoạt trong khung pháp lý”.

Nhìn lại những thí dụ thành công như Nghị quyết 117/NQ-CP về sắp xếp đơn vị hành chính hay Nghị quyết 18-NQ/TW cho thấy, khi cơ chế được vận hành đúng, hiệu quả sẽ rất rõ rệt, triển khai nhanh chóng và mang lại lợi ích thiết thực.

Tuy nhiên, yêu cầu tiên quyết đi kèm với sự linh hoạt là giám sát chặt chẽ. Theo ý kiến của nhiều đại biểu Quốc hội, việc thực thi cơ chế cần bảo đảm “ba trụ cột” là minh bạch, giám sát và trách nhiệm. Các đại biểu Quốc hội nhất trí rằng mỗi nghị quyết ban hành phải được báo cáo tại kỳ họp Quốc hội gần nhất, và yêu cầu các đề xuất phải minh bạch, lấy ý kiến từ doanh nghiệp, người dân, phát huy cao nhất tính dân chủ, ngăn ngừa lạm dụng quyền lực.

Trong tuần làm việc cuối cùng của kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV (dự kiến từ ngày 23 đến 27/6), Quốc hội sẽ thảo luận kỹ lưỡng trước khi biểu quyết thông qua nghị quyết này cùng nhiều luật và nghị quyết quan trọng khác.