Nữ họa sĩ già và hành trình tri ân Mẹ Việt Nam anh hùng

Họa sĩ Đặng Ái Việt (phải) và Mẹ Việt Nam anh hùng Võ Thị Thành cùng bức ảnh chân dung mẹ. Ảnh: Báo Đồng Nai

Từ năm 15 tuổi, cô gái trẻ Đặng Ái Việt (sinh năm 1948) rời miền quê sông nước Tiền Giang xung phong ra chiến trận, mang trong ba lô là bút màu, giấy vẽ, và trở thành họa sĩ của tờ báo Phụ nữ giải phóng.

Hòa bình lập lại, họa sĩ Ái Việt về giảng dạy tại một trường đại học ở Thành phố Hồ Chí Minh. Trong lòng bà vẫn luôn đau đáu nỗi niềm: “Tôi vẫn muốn làm một điều gì đó tri ân những người mẹ của Tổ quốc này. Năm 1994, nhà nước có chính sách tri ân các mẹ, phong các Mẹ Việt Nam anh hùng. Cục Người có công cho tôi biết rằng chúng ta có trên dưới 50.000 Mẹ Việt Nam anh hùng. Vì vậy tôi quyết tâm đầu tư vào đề tài nhân chứng lịch sử và bắt đầu thực hiện từ năm 1995”.

Mọi công việc chuẩn bị cho dự án đã được họa sĩ chuẩn bị kỹ càng, nhưng đến năm 2007, chồng họa sĩ Đặng Ái Việt - đạo diễn, Nghệ sĩ Nhân dân Phạm Khắc - đột ngột qua đời. “Với tôi, sự ra đi của ông xã là nỗi mất mát lớn lắm”, họa sĩ bùi ngùi. Thế nhưng xếp gọn nỗi đau riêng, họa sĩ vẫn quyết tâm thực hiện dự án đã đề ra và cũng là hoàn thành lời hứa với người chồng, người đồng đội của bà.

Từ ngày 19/2/2010, họa sĩ Ái Việt chính thức thực hiện những bức tranh đầu tiên vẽ mẹ Việt Nam anh hùng. Người bạn đồng hành với bà là chiếc xe Chaly cũ.

 “Khi gặp các mẹ, tôi đều có cảm nhận rằng tôi là con của các mẹ, một đứa con chưa từng gặp mặt, một đứa con từ phương xa tới. Vì tôi chính là đồng đội của con các mẹ”, họa sĩ tâm sự.

Đi khắp mọi miền đất nước, đến nay đã vẽ cả nghìn bức chân dung mẹ Việt Nam anh hùng, với họa sĩ Đặng Ái Việt, mỗi mẹ là một câu chuyện và là một miền ký ức không thể nào quên. “Mỗi câu chuyện của các mẹ đều rất bi hùng. Với các mẹ miền Nam, khi các con đi chiến đấu, người nào mất, người nào còn là biết liền. Nhưng với các mẹ ở miền Bắc có con vào chiến trường miền Nam chiến đấu, nhiều mẹ đến giờ vẫn thấp thỏm chờ con”.

Cuộc chạy đua với thời gian

Họa sĩ Đặng Ái Việt. Ảnh: VGP/Nguyễn Trang

Hành trình vẽ chân dung các mẹ Việt Nam anh hùng không ít chông gai, đầy thử thách với nhiều người, chứ đừng nói đến một phụ nữ đã ngoài 60. Nhưng có lẽ, chất lính, tinh thần chiến sĩ năm xưa vẫn còn trong người phụ nữ bé nhỏ ấy, để bà vượt qua tất cả khó khăn lưu lại cho hậu thế hình ảnh về những người phụ nữ anh hùng nhất, với tất cả sự ngưỡng vọng, thành kính.

Một mình vượt qua bao cung đường khói bụi, khi là sông sâu, khi là núi cao, người họa sĩ già vẫn vững niềm tin. “Nghĩ đến các mẹ thì không gì có thể cản bước tôi được”.

Với người họa sĩ đầy tâm huyết ấy, điều mà bà sợ nhất là thời gian của các mẹ: “Đối với các mẹ, nếu một ngày không đến kịp sẽ phải ân hận cả đời vì không biết lúc nào các mẹ sẽ ra đi, trái tim các mẹ khi nào sẽ ngừng đập”.

Luôn trong tâm thế sẵn sàng, nên những khó nhọc trên đường đi chẳng thể làm chùn bước chân của họa sĩ Ái Việt. Chiếc xe Chaly đã được bà gia cố có đầy đủ những dụng cụ, đồ dùng cần thiết, đồ sửa xe, áo mưa, mỳ gói… Chiếc xe ấy khi chiếc ghế ngả lưng, khi lại là mái nhà che mưa che nắng cho họa sĩ nghỉ ngơi, để rồi tiếp tục hành trình của mình.

Chưa một lần họa sĩ Ái Việt kể về những khó khăn trên đường đi, thế nhưng đọc những dòng nhật ký của bà ghi lại, mới thấy thấm đẫm mồ hôi, công sức của người phụ nữ phi thường ấy:

“Lai Châu, 7-6-2011 (thứ ba)

7h15 rời Mường Lay. Trời mưa. Vẫn là đường nhựa, nhưng nhiều đoạn núi lở, những tảng đá hàng tấn không biết lở lúc nào nhưng vết đất đá vẫn còn mới lắm.

9h đến công trường thủy điện sông Đà, đường ngổn ngang bùn lầy. Tập trung toàn bộ sức lực, cho xe chạy từ từ qua mấy đoạn bùn ngập bánh xe. Chaly và mình ngã ngang giữa dốc. Chân mình va vào bô xe bỏng rát. Đến nơi, được tin Mẹ Việt Nam anh hùng còn sống, tuy mệt nhưng lòng thanh thản. Lai Châu chỉ còn duy nhất 1 bà Mẹ Việt Nam anh hùng. Đến được Mường Tè rồi thì yên tâm nhưng nhớ đoạn quay lại ớn rùng mình”.

Họa sĩ chia sẻ, có những lúc nhớ con nhớ cháu đến chảy nước mắt, nhưng khi chưa thực hiện xong hành trình vẽ các Mẹ Việt Nam anh hùng trên khắp đất nước, bà còn chưa cho mình được phép dừng chân.

Nhanh là thế, vội là thế, ấy vậy mà họa sĩ vẫn có những nỗi niềm nuối tiếc khi không đến kịp để vẽ chân dung mẹ Việt Nam anh hùng tỉnh Lào Cai.

Đến nay, hơn 300 bức tranh chân dung Mẹ Việt Nam anh hùng của họa sĩ Việt cùng chiếc xe Chaly đã được trưng bày trong Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam. Họa sĩ Đặng Ái Việt vẫn tiếp tục chạy đua với thời gian để hoàn thành hành trình đi vẽ các mẹ Việt Nam anh hùng. Với bà, việc vẽ chân dung các Mẹ chính là thay những người con thực hiện việc mà họ chưa kịp làm và mãi mãi không còn cơ hội thực hiện nữa. Mỗi lần vẽ mẹ Việt Nam anh hùng, họa sĩ đều xin được hôn lên mái tóc bạc trắng phơi sương, lên đôi gò má nhăn sạm vì nước mắt những ngày đợi con, và hôn lên đôi bài tay gầy guộc đã góp phần tạo nên đất nước.