Bài 1: Kết nối thực chất, tạo dựng niềm tin lâu dài

Đại biểu đông - vai trò khó phân định

Sau khi sáp nhập đơn vị hành chính và tổ chức lại chính quyền theo mô hình 2 cấp, số lượng đại biểu HĐND cấp xã ở nhiều địa phương tăng lên rõ rệt. Có nơi, số lượng đại biểu lên tới gần 100 người. Đông đảo, đa dạng về thành phần là điểm tích cực, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao hơn về cách sắp xếp tổ chức và phân vai trong từng cuộc tiếp xúc.

Trước khi có Luật số 72/2025/QH15 - Luật Tổ chức chính quyền địa phương, được Quốc hội thông qua ngày 16/6/2025, có hiệu lực thi hành từ 16/6/2025, cấp xã chưa có mô hình Tổ đại biểu HĐND. Nay, theo quy định mới, Tổ đại biểu cấp xã đã được xác lập chính danh, nhưng cách thức hoạt động - như tổ họp, phân vai tiếp xúc cử tri - vẫn đang là điều nhiều địa phương còn băn khoăn. Đặc biệt, dấu hỏi lớn nhất hiện nay là ai chủ trì cuộc tiếp xúc cử tri ở cấp xã: đại diện Ban Thường trực Ủy ban MTTQ xã, Thường trực HĐND xã hay Tổ trưởng tổ đại biểu? Hay là đồng thời tất cả.

Theo Nghị quyết liên tịch số 72/2025, việc tổ chức tiếp xúc cử tri do Ban Thường trực MTTQ cấp xã chủ trì, phối hợp với Thường trực HĐND và Tổ đại biểu HĐND cùng cấp. Tuy nhiên, nhiều nơi vẫn chưa rõ ràng vai trò cụ thể của từng bộ phận vì lý do quy định đang áp dụng cho mô hình 3 cấp. Khi chưa có quy định cụ thể hóa vai trò đó, thực tế tổ chức thường dựa vào thói quen hoặc cách làm từng địa phương, nên dễ dẫn đến tình trạng thiếu thống nhất, gây lúng túng.

“Trước khi hợp nhất, ở cấp xã như chúng tôi, Phó Chủ tịch HĐND và Chủ tịch UBMTTQ Việt Nam phường sẽ đồng chủ trì TXCT. Không có Tổ đại biểu nên Thường trực HĐND và UBMTTQ Việt Nam phường sẽ thống nhất phân chia theo khu vực để TXCT. Nay theo mô hình mới, có Tổ đại biểu HĐND, theo tôi cần phân định rõ vai chủ trì TXCT, MTTQ là đương nhiên nhưng nên đưa Tổ trưởng/Tổ phó vào đồng chủ trì để rõ trách nhiệm theo quy định và sát địa bàn; đồng thời, cũng nên xem xét có đại diện Thường trực HĐND đồng chủ trì, vì bây giờ HĐND cấp xã có tới ít nhất 4 đại biểu (Chủ tịch, Phó Chủ tịch, hai Trưởng ban) trong Thường trực HĐND, 2 phó Trưởng ban chuyên trách và 2 công chức giúp việc cho hai ban” - Ông Phan Đình Thắng - nguyên Phó Chủ tịch HĐND phường cũ của tỉnh Hà Tĩnh bày tỏ.

Trước đây ở cấp huyện, mỗi Tổ đại biểu bình quân có khoảng 5 đại biểu. Ở cấp xã, tùy quy mô dân số phường có khoảng 21 đại biểu, xã có khoảng 25 đại biểu. Khi TXCT, cả cấp huyện và xã thường kết hợp 2 cấp. Do đó, về điều hành và chủ trì có sự kết hợp khá nhịp nhàng. Khi vận hành theo mô hình mới, HĐND cấp xã được chia làm nhiều Tổ, ở mỗi Tổ có khá nhiều đại biểu (vì cộng cơ học cả cấp huyện và nhiều xã, phường). Mỗi người lại công tác ở các cơ quan… Điều đáng nói là đại biểu đều tiếp xúc nhiều lần, có kinh nghiệm, nhưng khi số lượng đông mà vai trò chưa được phân công rõ, hiệu quả công việc lại bị giảm. Có nơi đại biểu chỉ lắng nghe, chưa chủ động phát biểu hay trao đổi lại với cử tri, bởi trách nhiệm phân giao chưa rõ ràng và tâm lý ngại va chạm.

Một số ý kiến của cử tri được ghi nhận nhưng không được giải trình tại chỗ, khiến sự đối thoại thiếu chiều sâu và không như mong đợi… nếu như điểm TXCT không có Lãnh đạo UBND và các phòng, ngành chuyên môn tham gia; hoặc cá nhân đại biểu tham gia lại không phải là người chủ trì UBND hoặc làm chuyên môn thì chỉ có thể tiếp thu, tổng hợp và báo cáo lại.

Chưa thuận lợi về tổ chức, kinh phí và người phụ trách

Theo quy định mới, Ủy ban MTTQ Việt Nam cấp xã là đơn vị đồng chủ trì tổ chức cho đại biểu dân cử TXCT. Tuy nhiên, so với giai đoạn trước, hiện nay không còn cán bộ chuyên trách phụ trách mảng dân chủ, giám sát, phản biện và TXCT. Các Phó Chủ tịch Mặt trận đồng thời là Trưởng các đoàn thể. Vừa lo tổ chức hội họp, phong trào, vừa phụ trách các nội dung tiếp xúc cử tri - công việc dàn trải, trong khi vẫn phải bảo đảm đúng quy trình, tiến độ, nội dung chất lượng. Nhiều xã đã rất chủ động, linh hoạt trong phân công hợp lý để duy trì đều đặn hoạt động TXCT theo định kỳ trước và sau kỳ họp. Tuy nhiên, việc tổ chức các cuộc tiếp xúc chuyên đề, tiếp xúc nơi cư trú hoặc theo nhóm đối tượng còn ít được triển khai, một phần vì chưa quen, một phần do điều kiện cơ sở vật chất, kinh phí hỗ trợ còn khá eo hẹp.

Đơn cử như tại Hà Tĩnh, theo Nghị quyết quy định về bảo đảm hoạt động cho HĐND các cấp hiện hành, mức hỗ trợ cho mỗi điểm tiếp xúc là 300 nghìn đồng - mức chưa đủ để bảo đảm âm thanh, hậu cần, văn phòng phẩm, nước uống, khánh tiết, maket… Ngoài ra, chưa có khoản kinh phí dành cho hoạt động họp Tổ đại biểu trước kỳ họp, trong khi đây là bước cần thiết để đại biểu bàn bạc, thống nhất nội dung trước khi gặp gỡ cử tri - bà Nguyễn Thuỳ, Phó Trưởng ban Kinh tế - Ngân sách HĐND xã Mai Phụ bày tỏ.

Đặc biệt, băn khoăn của không ít cử tri hiện nay là: những kiến nghị của dân còn dở dang từ các kỳ tiếp xúc trước thời điểm không tổ chức HĐND huyện, nay ai sẽ là người tiếp tục theo dõi, trả lời hoặc xử lý? Nếu không có sự chuyển tiếp rành mạch và rõ trách nhiệm, dễ tạo ra “khoảng trống” trong phản hồi, gây tâm lý hụt hẫng cho người dân. Một số cử tri kiến nghị nên có tổng hợp riêng các nhóm vấn đề tồn đọng này để bàn giao cho cấp xã hoặc báo cáo lên tỉnh, tùy theo thẩm quyền. Cũng từ đó đặt ra yêu cầu với chính quyền cấp xã hiện nay: phải chủ động, sâu sát hơn và có cơ chế theo dõi việc giải quyết sau tiếp xúc.